La terza declinazione (V): i temi in nasale

I temi in nasale

Il temi in nasale hanno di norma il nominativo uguale al tema (e.g. ἀγών, ἀγῶνος), in vocale lunga se il tema è in vocale breve (e.g. δαίμων, ονος). Essi hanno raramente il nominativo signimatico (e.g. δελφίς, ῖνος). In questo caso, come più in generale al dat. plur., la nasale cade dinanzi al sigma della desinenza. I sostantivi ossitoni al nom. hanno il voc. uguale al nom. (e.g. ποιμήν, ένος); altrimenti esso coincide con il tema.

Gli aggettivi possono essere a tre uscite (μέλας, αινα, αν), oppure a due, soprattutto se composti (εὐδαίμων, εὔδαιμον).

Singolare ἀγων-  δαιμον-ποιμεν-δελφιν-
Nἀγώνδαίμωνποιμήνδελφίς
G τοῦἀγῶν-οςδαίμον-οςποιμέν-οςδελφῖν-ος
Dτῷἀγῶν-ιδαίμον-ιποιμέν-ιδελφῖν-ι
Aτὸνἀγῶν-αδαίμον-αποιμέν-αδελφῖν-α
V ἀγώνδαῖμονποιμήνδελφίς
Plurale ἀγων-  δαιμον-ποιμεν-δελφιν-
Nοἱἀγῶν-εςδαίμον-εςποιμέν-εςδελφῖν-ες
G  τῶνἀγών-ωνδαιμόν-ωνποιμέν-ωνδελφίν-ων
Dτοῖςἀγῶσι(ν)δαίμοσι(ν)ποιμέσι(ν)δελφῖσι(ν)
Aτοὺςἀγῶν-αςδαίμον-αςποιμέν-αςδελφῖν-ας
V ἀγῶν-εςδαίμον-εςποιμέν-εςδελφῖν-ες
Duale ἀγων-  δαιμον-ποιμεν-δελφιν-
NAτὼἀγῶν-εδαίμον-εποιμέν-εδελφῖν-ε
GD  τοῖνἀγών-οινδαιμόν-oινποιμέν-οινδελφίν-οιν

Aggettivi a tre uscite: μέλας, μέλαινα, μέλαν, “nero”

 μελαν-μελαινᾰ-μελαν-
SingolareMaschileFemminileNeutro
Nμέλαςμέλαιν-ᾰμέλαν
Gμέλαν-οςμελαίν-ηςμέλαν-ος
Dμέλαν-ιμελαίν-ῃμέλαν-ι
Aμέλαν-αμέλαιν-ᾰνμέλαν
Vμέλαςμέλαιν-ᾰμέλαν
 μελαν-μελαινᾰ-μελαν-
PluraleMaschileFemminileNeutro
Nμέλαν-εςμέλαιν-αιμέλαν-α
Gμελάν-ωνμελαιν-ῶνμελάν-ων
Dμέλασι(ν)μελαίν-αιςμέλασι(ν)
Aμέλαν-αςμελαίν-αςμέλαν-α
Vμέλαν-εςμέλαιν-αιμέλαν-α
 μελαν-μελαινᾰ-μελαν-
DualeMaschileFemminileNeutro
NAμέλαν-εμελαίν-αμέλαν-ε
GDμελάν-οινμελαίν-αινμελάν-οιν

Note

  • Esistono aggettivi a tre uscite in -ε-, e.g. τέρην, τέρεινα, τέρεν. In questo caso, il nom./voc. masch. sing. è in vocale lunga (τέρην).

Aggettivi a due terminazioni: εὐδαίμων, εὔδαιμον “felice, prospero”

 εὐδαιμον-
SingolareMaschile e femminileNeutro
Nεὐδαίμωνεὔδαιμον
Gεὐδαίμον-ος
Dεὐδαίμον-ι
Aεὐδαίμον-αεὔδαιμον
Vεὔδαιμον
 εὐδαιμον-
PluraleMaschile e femminileNeutro
Nεὐδαίμον-εςεὐδαίμον-α
Gεὐδαιμόν-ων
Dεὐδαίμοσι(ν)
Aεὐδαίμον-αςεὐδαίμον-α
Vεὐδαίμον-εςεὐδαίμον-α
Dualeεὐδαιμον-
NAεὐδαίμον-ε
GDεὐδαιμόν-οιν

Note

  • Come δελφίς, ῖνος si declinano anche ῥίς, ῥινός, “naso”,  ἀκτίς, ἀκτῖνος, “raggio”, ῥηγμίν/ῥηγμίς, ῥηγμῖνος (ἡ), “frangente”, “flutto”, e Σαλαμίς, ῖνος, “Salamina”.
  • I nomi Ἀπόλλων, Ἀπόλλωνος e Ποσειδῶν, Ποσειδῶνος hanno per l’acc. anche una forma contratta: Ἀπόλλωνα e Ἀπόλλω, Ποσειδῶνα e Ποσειδῶ; il voc. è Ἄπολλον e Πόσειδον.
  • Il sostantivo ὁ/ἡ κύων, κυνός è accentato secondo la norma dei sostantivi monosillabici al nominativo e ha un nom. sing. peculiare; il voc. sing. è κύον.
  • Il sostantivo ὁ κτείς, κτενός, “pettine”, ha il nom. sing. sigmatico con allungamento di compenso.

Vocabolario di base

Sostantivi in nasale

  • ἀγών, ἀγῶνος, ὁ lotta, gara
  • ἀηδών, ἀηδόνος, ὁ usignolo
  • αἰών, ἀιῶνος, ὁ tempo, vita
  • ἀκτίς, ἀκτῖνος, ἡ raggio
  • ἀλγηδών, ἀλγηδόνος, ἡ dolore
  • ἀλεκτρύων, όνος, ὁ/ἡ gallo, gallina
  • Ἀπόλλων, Ἀπόλλωνος, ὁ Apollo
  • αὐχήν, αὐχένος, ὁ collo
  • δαίμων, δαίμονος, ὁ/ἡ demone, divinità
  • δελφίς, δελφῖνος, ὁ delfino
  • ἡγεμών, ἡγεμόνος, ὁ guida, comandante
  • κτείς, κτενός, ὁ pettine
  • λειμών, λειμῶνος, ὁ prato
  • λιμήν, λιμένος, ὁ porto
  • μήν, μηνός, ὁ mese
  • ποιμήν, ποιμένος, ὁ pastore
  • Ποσειδῶν, Ποσειδῶνος, ὁ Posidone
  • ῥηγμίν/ῥηγμίς, ῖνος, ἡ frangente, flutto
  • φρήν, φρενός, ἡ mente
  • χειμών, χειμῶνος, ὁ inverno, tempesta
  • χθών, χθωνός, ἡ terra
  • χιθών, χιθῶνος, ὁ chitone, tunica
  • χιών, χιόνος, ἡ neve

Aggettivi in nasale

  • μέλας, μέλαινα, μέλαν nero
  • τάλας, τάλαινα, τάλαν sventurato
  • τέρην, τέρεινα, τέρεν tenero
  • ἄφρων, ον stolto
  • δεισιδαίμων, ον religioso, superstizioso
  • ἔμφρων, ον assennato
  • εὐδαίμων, ον felice
  • μνώμων, ον memore
  • πίων, πῖον grasso, pingue
  • σώφρων, ον moderato, saggio, casto