L’aoristo II o forte
L’aoristo II o forte è anche definito tematico perché il tema verbale si unisce alle desinenze semplicemente tramite le vocali tematiche -ε-/-ο-.
L’aoristo forte
| La formazione dell’aoristo forte | ||
| Tema verbale TV | vocale tematica -ε-/-ο- | desinenze |
All’indicativo l’aoristo II presenta l’aumento e le desinenze secondarie, più precisamente le stesse impiegate all’imperfetto. Negli altri modi, con poche eccezioni, le desinenze sono le stesse del presente (varia solo l’accento dell’infinito, sia attivo che medio, e del participio attivo: all’aoristo II l’accento è posto sulla desinenza). Dal punto di vista morfologico ciò che distingue questo tipo di aoristo dall’imperfetto e dal presente non è l’impiego di un suffisso o di desinenze caratteristiche. Ciò che lo distingue è il tema verbale: molti verbi apofonici impiegano all’aoristo II un grado apofonico distinto da quello impiegato al presente (in questo caso si tratta del grado ridotto) oppure impiegano il tema verbale puro, senza i suffissi morfologici del presente (e.g. -σκ-, –j-).
I verbi che al presente hanno raddoppiamento e grado ridotto (e.g. τίκτω, γίγνομαι) all’aoristo II utilizzano invece il grado normale (ἔτεκον, ἐγενόμην).
La coniugazione dell’aoristo forte
| Indicativo | Congiuntivo | |||
| βάλλ-ω (βαλ-) | Attivo | Medio | Attivo | Medio |
| Is. | ἔ-βαλ-ον | ἐ-βαλ-όμην | βάλ-ω | βάλ-ωμαι |
| IIs. | ἔ-βαλ-ες | ἐ-βάλ-ου | βάλ-ῃς | βάλ-ῃ |
| IIIs. | ἔ-βαλ-ε(ν) | ἐ-βάλ-ετο | βάλ-ῃ | βάλ-ηται |
| Ip. | ἐ-βάλ-ομεν | ἐ-βαλ-όμεθα | βάλ-ωμεν | βαλ-ώμεθα |
| IIp. | ἐ-βάλ-ετε | ἐ-βάλ-εσθε | βάλ-ητε | βάλ-ησθε |
| IIIp. | ἔ-βαλ-ον | ἐ-βάλ-οντο | βάλ-ωσι(ν) | βάλ-ωνται |
| IId. | ἐ-βάλ-ετον | ἐ-βάλ-εσθον | βάλ-ητον | βάλ-ησθον |
| IIId. | ἐ-βαλ-έτην | ἐ-βαλ-έσθην | βάλ-ητον | βάλ-ησθον |
| Ottativo | Imperativo | |||
| Attivo | Medio | Attivo | Medio | |
| Is. | βάλ-οιμι | βαλ-οίμην | ||
| IIs. | βάλ-οις | βάλ-οιο | βάλ-ε | βαλ-οῦ |
| IIIs. | βάλ-οι | βάλ-οιτο | βαλ-έτω | βαλ-έσθω |
| Ip. | βάλ-οιμεν | βαλ-οίμεθα | ||
| IIp. | βάλ-οιτε | βάλ-οισθε | βάλ-ετε | βάλ-εσθε |
| IIIp. | βάλ-οιεν | βάλ-οιντο | βαλ-όντων | βαλ-έσθων |
| IId. | βάλ-οιτον | βάλ-οισθον | βάλ-ετον | βάλ-εσθον |
| IIId. | βαλ-οίτην | βαλ-οίσθην | βαλ-έτων | βαλ-έσθων |
| Infinito | Participio | ||
| Attivo | Medio | Attivo | Medio |
| βαλ-εῖν | βαλ-έσθαι | βαλ-ών, βαλ-οῦσα, βαλ-όν | βαλ-όμενος, η, ον |
Note
- Alcuni verbi hanno la II p. sing. dell’imper. att. ossitona (εἰπέ, ἐλθέ, εὑρέ, ἰδέ, λαβέ; tuttavia l’accento si ritrae regolarmente nei composti, e.g. ἄπελθε).
- Peculiari sono la II p. sing. dell’imper. att. di ἔχω, σχέ-ς (da ἔ-σχ-ον) e di πίνω, πῖ-θι (da ἔ-πι-ον).
I.2.1. I verbi in consonante senza apofonia
| ἄγω (ἀγ-) | ἤγαγ-ον | (gutturale) |
I.2.2. I verbi in consonante con apofonia
| φεύγω (φευγ-/φυγ-) | ἔ-φυγ-ον | (gutturale) |
| λείπω (λειπ-/λοιπ-/λιπ-) | ἔ-λιπ-ον | (labiale) |
| ἔχω ((σ)ἑχ-/σχ(ε)-) | ἔ-σχ-ον | (gutturale) |
| τρέπω (τρεπ-/τροπ-/τραπ-) | ἔτραπον | (labiale) |
| τρέφω (θρεφ-/θροφ-/θραφ-) | ἔτραφον | (labiale) |
| πείθω (πειθ-/ποιθ-/πιθ-) | ἔ-πιθ-ον | (dentale) |
| ἕπομαι ((σ)ἑπ-/σπ-) | ἑ-σπ-όμην | (labiale) |
| πέτομαι (πετ(η)-/πτ(η)-) | ἐ-πτ-όμην | (dentale/vocale) |
II.2.1. I verbi con ampliamento in -ν-
| τέμνω (τεμ-/τομ-/ταμ-/τμ(η)-) | ἔ-τεμ-ον ἔ-ταμ-ον | (nasale) |
| δάκνω (δηκ-/δακ-) | ἔ-δακ-ον | (gutturale) |
| κάμνω (καμ(ε)-/κμη-) | ἔ-καμ-ον | (nasale) |
| πίνω (πι-/πω-) | ἔ-πι-ον | (vocale) |
II.2.2. I verbi con ampliamento in -αν-
| αἰσθάνομαι (αἰσθ(η-)) | ᾐσθ-όμην | (dentale) |
| ἁμαρτάνω (ἁμαρτ(η-)) | ἤμαρτ-ον | (dentale) |
| ἀπεχθάνομαι (ἀπ-εχθ(η)-/ἀπ-εχθαν-) | ἀπηχθόμην | (dentale) |
| βλαστάνω (βλαστ(η)-) | ἔβλαστον | (dentale) |
II.2.3. I verbi con ampliamento in -αν- con infisso -ν-
| ἁνδάνω (ἁδ(η)-) | ἕ-αδ-ον | (dentale) |
| λανθάνω (ληθ-/λαθ-) | ἔ-λαθ-ον | (dentale) |
| λαμβάνω (ληβ-/λαβ-) | ἔ-λαβ-ον | (labiale) |
| λαγχάνω (ληχ-/λαχ-) | ἔ-λαχ-ον | (gutturale) |
| πυνθάνομαι (πευθ-/πυθ-) | ἐ-πυθ-όμην | (dentale) |
| τυγχάνω (τευχ-/τυχ-) | ἔ-τυχ-ον | (gutturale) |
| μανθάνω (μαθ(η)-) | ἔ-μαθ-ον | (dentale) |
| θιγγάνω (θιγ-) | ἔ-θιγ-ον | (gutturale) |
II.2.5. I verbi con altri ampliamenti in nasale
| ἀφ-ικνέομαι (ἀφ-ικ-) | ἀφ-ικ-όμην | (gutturale) |
| ὑπ-ισχνέομαι (ὑπο-σχ(ε)-) | ὑπ-ε-σχ-όμην | (gutturale) |
II.3. I verbi con ampliamento in -(ι)σκ-
| πάσχω (πενθ-/πονθ-/παθ-) | ἔ-παθ-ον | (dentale) |
| εὑρίσκω (εὑρ(η)-) | ηὗρ-ον εὗρον | (liquida) |
| θνῄσκω (θαν-/θνη-) | ἔ-θαν-ον | (nasale) |
| θρῴσκω (θορ-/θρω-) | ἔ-θορ-ον | (liquida) |
| χάσκω/χαίνω (χαν-) | ἔ-χαν-ον | (nasale) |
II.4. I verbi con raddoppiamento
| γίγνομαι (γεν-/γον-/γν-, γεν(η)-) | ἐ-γεν-όμην | (nasale) |
| τίκτω (τεκ-/τοκ-/τκ-) | ἔ-τεκ-ον | (gutturale) |
| πίπτω (πετ-/πτ-/πτο-/πεσ-) | ἔ-πεσ-ον | (sibilante) |
II.5. I verbi con tema del presente formato con il suffisso –j–
| βάλλω (βαλ(η)-/βλη-) | ἔ-βαλ-ον | (liquida) |
| θάλλω (θαλ-/θηλ-) | ἔ-θαλ-ον | (liquida) |
| ἐγείρω (ἐγερ-/ἐγορ-/ἐγρ-) | ἠγρ-όμην | (liquida) |
III. I verbi politematici
| αἱρέω (ἑλ-) | εἷλ-ον | (liquida) |
| ἔρχομαι (ἐλευθ-/ἐλυθ-/ἐλθ-) | ἦλθ-ον | (dentale) |
| λέγω (ἐπ-) | εἶπ-ον | (labiale) |
| ὁράω (εἰδ-/οἰδ-/ἰδ-) | ε-ἶδ-ον | (dentale) |
| τρέχω (δραμ(η)-) | ἔ-δραμ-ον | (nasale) |
| φέρω (ἐνεκ-/ἐνοκ-/ἐγκ-) | ἤνεγκ-ον | (gutturale) |
| ἐσθίω (φαγ-) | ἔ-φαγ-ον | (gutturale) |
Note
- L’aor. ind. di αἱρέω è εἷλον; negli altri modi il tema senza aumento è ἑλ-; così anche nel caso di ὁράω: εἶδον all’indic., ἰδ- negli altri modi. Nel caso di εἶπ-ον il tema è invece sempre lo stesso.
Εsercizio 35.1
Analizza le seguenti forme:
καταφύγω λιπεῖν κατεβάλετο ἀγάγοι προσλάβῃ συμβαλοῦσι αἴσθωμαι εὑρέ ἕσπετο ἔσχε ἀφικοῦ ἐπιθόμην λαχόντος ἐλάθετε ἤγρετο πιθεῖν γενέσθαι ἔφαγον ἐπύθου πάθοι ἔθανε τύχῃ ἁμάρτῃ ἰδέ ὑπεσχόμην ἤνεγκε θίγησθε ἕλοιεν ἑπτόμην ἔλθω προσπεσόντος ἰδοίμην κτάνοις ἕαδον χανόν εἶδε
Εsercizio 35.2
Traduci le seguenti frasi:
- Λάθε βιώσας.
- Οἱ Ἀθηναῖοι εἰς Σαλαμῖνα συνέφυγον, τοὺς ἱερέας ἐν τῇ ἀκροπόλει λιπόντες.
- Τρίτον ἆθλον ὁ Εὐρυσθεὺς ἐπέταξεν τῷ Ἡρακλεῖ τὴν Κερυνῖτιν ἔλαφον εἰς Μυκήνας ἔμπνουν ἐνεγκεῖν.
- Μετὰ τὴν τῆς Κόρης ἁρπαγὴν μυθολογοῦσι τὴν Δήμητραν, μὴ δυναμένην εὑρεῖν τὴν θυγατέρα, λαμπάδας ἐκ τῆς Αἴτνης ἀναψαμένην ἐπελθεῖν ἐπὶ πολλὰ μέρη τῆς οἰκουμένης.
Esercizio 35.3
Il λόγος τριπολιτικός in Erodoto. Prima parte: il discorso di Otane.
Ὀτάνης μὲν ἐκέλευε ἐς μέσον Πέρσῃσι καταθεῖναι (= κατατιθέναι) τὰ πρήγματα, λέγων τάδε·
«Ἐμοὶ δοκέει (= δοκεῖ) ἕνα μὲν ἡμέων μούναρχον μηκέτι γενέσθαι (= γίγνεσθαι)· οὔτε γὰρ ἡδὺ οὔτε ἀγαθόν. Εἴδετε (= γιγνώσκετε) μὲν γὰρ τὴν Καμβύσεω ὕβριν ἐπ’ ὅσον ἐπεξῆλθε (= ἐπεξήρχετο), μετεσχήκατε (= μετείχετε) δὲ καὶ τῆς τοῦ μάγου ὕβριος. Κῶς (= Πῶς) δ’ ἂν εἴη χρῆμα κατηρτημένον (= καταρτώμενον) μουναρχίη, τῇ ἔξεστι ἀνευθύνῳ ποιέειν (= ποιεῖν) τὰ βούλεται; Καὶ γὰρ ἂν τὸν ἄριστον ἀνδρῶν πάντων στάντα ἐς ταύτην τὴν ἀρχὴν ἐκτὸς τῶν ἐωθότων (“consueti”; da ἔθω) νοημάτων στήσειε. Ἐγγίνεται μὲν γάρ οἱ ὕβρις ὑπὸ τῶν παρεόντων (= παρόντων) ἀγαθῶν, φθόνος δὲ ἀρχῆθεν ἐμφύεται ἀνθρώπῳ. Δύο δ’ ἔχων ταῦτα ἔχει πᾶσαν κακότητα· τὰ μὲν γὰρ ὕβρι κεκορημένος (= κορεννύμενος) ἔρδει πολλὰ καὶ ἀτάσθαλα, τὰ δὲ φθόνῳ. Καίτοι ἄνδρα γε τύραννον ἄφθονον ἔδει εἶναι, ἔχοντά γε πάντα τὰ ἀγαθά· τὸ δὲ ὑπεναντίον τούτου ἐς τοὺς πολιήτας (= πολίτας) πέφυκε (= ἐστι)· φθονέει (= φθονεῖ) γὰρ τοῖσι ἀρίστοισι περιεοῦσί (= περιοῦσί) τε καὶ ζώουσι, χαίρει δὲ τοῖσι κακίστοισι τῶν ἀστῶν, διαβολὰς δὲ ἄριστος ἐνδέκεσθαι (= ἐνδέχεσθαι). Ἀναρμοστότατον δὲ πάντων· ἤν τε γὰρ αὐτὸν μετρίως θωμάζῃς (= θαυμάζῃς), ἄχθεται ὅτι οὐ κάρτα θεραπεύεται, ἤν τε θεραπεύῃ τις κάρτα, ἄχθεται ἅτε θωπί. Τὰ δὲ δὴ μέγιστα ἔρχομαι ἐρέων (= ἐρῶν)· νόμαιά τε κινέει (= κινεῖ) πάτρια καὶ βιᾶται γυναῖκας κτείνει τε ἀκρίτους. Πλῆθος δὲ ἄρχον πρῶτα μὲν οὔνομα (= ὄνομα) πάντων κάλλιστον ἔχει, ἰσονομίην (= ἰσονομίαν). Δεύτερα δὲ τούτων τῶν ὁ μούναρχος (= μόναρχος) ποιέει (= ποιεῖ) οὐδέν· πάλῳ μὲν γὰρ ἀρχὰς ἄρχει, ὑπεύθυνον δὲ ἀρχὴν ἔχει, βουλεύματα δὲ πάντα ἐς τὸ κοινὸν ἀναφέρει. Τίθεμαι ὦν γνώμην μετέντας (= μεθίεντας) ἡμέας μουναρχίην (= μοναρχίην) τὸ πλῆθος ἀέξειν· ἐν γὰρ τῷ πολλῷ ἔνι τὰ πάντα.»