L’aoristo passivo forte

L’aoristo passivo forte

L’aoristo passivo forte (suffisso -η-) è proprio di alcuni verbi in labiale e in gutturale e della maggior parte dei temi in liquida e nasale. La coniugazione, fatta eccezione per il suffisso, è la stessa dell’aoristo passivo debole.

La formazione dell’aoristo passivo forte
Tema verbale
TV
suffisso temporale
-η-
desinenze

Temi in consonante apofonici

In caso di apofonia qualitativa (a tre gradi) è impiegato il grado zero/ridotto:

κλέπτω (κλεπ-/κλοπ-/κλαπ-)ἐ-κλάπ-η-ν(labiale)
σπείρω (σπερ-/[σπορ-]/σπαρ-)ἐ-σπάρ-η-ν(liquida)
στέλλω (στελ-/[στολ-]/σταλ-)ἐ-στάλ-η-ν(liquida)
φθείρω (φθερ-/φθορ-/φθαρ-)ἐ-φθάρ-η-ν(liquida)
ῥέω (ῥεϝ-, ῥευ-/ῥυ(η)-)ἐ-ρρύ-η-ν(liquida-vocale)

Se l’apofonia è quantitativa, viene utilizzato il grado normale (cioè con vocale breve):

ἄγνυμι ((ϝ)ἀγ-)ἐ-άγ-η-ν(gutturale)
πήγνυμι (πηγ-/παγ-)ἐ-πάγ-η-ν(gutturale)
τήκω (τηκ-/τακ-)ἐ-τάκ-η-ν(gutturale)

La coniugazione dell’aoristo passivo forte

 IndicativoCongiuntivoOttativoImperativo
Is.ἐ-κόπ-η-νκοπ-ῶκοπ-ε-ίη-ν
IIs.ἐ-κόπ-η-ςκοπ-ῇςκοπ-ε-ίη-ςκόπ-η-τι
IIIs.ἐ-κόπ-ηκοπ-ῇκοπ-ε-ίηκοπ-ή-τω
Ip.ἐ-κόπ-η-μενκοπ-ῶ-μενκοπ-ε-ῖ-μεν
IIp.ἐ-κόπ-η-τεκοπ-ῆ-τεκοπ-ε-ῖ-τεκόπ-η-τε
IIIp.ἐ-κόπ-η-σανκοπ-ῶ-σικοπ-ε-ῖ-ενκοπ-έ-ντων
(κοπ-ή-τωσαν)
IId.ἐ-κόπ-η-τονκοπ-ῆ-τονκοπ-ε-ῖ-τονκόπ-η-τον
IIId.ἐ-κοπ-ή-τηνκοπ-ῆ-τονκοπ-ε-ί-τηνκοπ-ή-των
InfinitoParticipio
(tema κοπ-έ-ντ-)
κοπ-ῆ-ναικοπ-είς, -εῖσα, -έ-ν
κοπ-έ-ντος, -εί-σης, -έ-ντος

Nell’aoristo passivo convivono, per ragioni storiche, due valori distinti: un significativo intransitivo, più vicino a quello originario, e un significato più propriamente passivo. In linea di massima, l’aoristo passivo debole di un verbo (non deponente) ha significato passivo; l’aoristo passivo forte può avere un valore intransitivo, lasciando il valore propriamente passivo alla forma debole, se il verbo presenta entrambe (tuttavia non si tratta di una norma fissa, poiché molti verbi hanno le due forme con significato analogo):

φαίνω (φαν-)ἐφάνηνforte – valore intransitivo
“apparvi”
ἐφάνθηνdebole – valore passivo
“fui mostrato”

Nei verbi in cui l’aoristo passivo forte rappresenta l’unica forma di aoristo passivo sono possibili tutte le valenze, ovvero: può avere valore passivo (κόπτω, ἐκόπην, “fui battuto”), intransitivo (χαίρω, ἐχάρην, “gioii”; ῥέω, ἐρρύην, “fluii”) oppure entrambi (σφάλλω, ἐσφάλην, 1. “fui abbattuto” 2. “sbagliai”; φθείρω, ἐφθάρην, 1. “fui rovinato” 2. “perii”).


Gli aoristi passivi forti più frequenti

 fortedebole
ἄγνυμι (ἁγ-)ἐάγην 
ἀλλάσσω (ἀλλαγ-)ἠλλάγηνἠλλάχθην
βλάπτω (βλαβ-)ἐβλάβηνἐβλάφθην
γράφω (γραφ-)ἐγράφηνἐγράφθην
ζεύγνυμι (ζευγ-/ζυγ-)ἐζύγηνἐζεύχθην
θάπτω (θαφ-)τάφηνἐθάφθην
καίω (κα(ϝ)-, καυ-)ἐκάηνἐκαύθην
κλέπτω (κλεπ-/κλοπ-/κλαπ-)ἐκλάπηνἐκλέφθην
κλίνω (κλι(ν)-)ἐκλίνηνἐκλίθην
κόπτω (κοπ-)ἐκόπην 
κρύπτω (κρυβ-)ἐκρύβηνἐκρύφθην
λέγω (λεγ-)ἐλέγηνἐλέχθην
(solo di λέγω “dire”)
πήγνυμι (πηγ-/παγ-)ἐπάγηνἐπήχθην
πλήσσω (πληγ-/πλαγ-)ἐπλήγην
(ἐπλάγην solo in composti con ἐξ-, κατ-, di persone colte da terrore o meraviglia)
ἐπλήχθην
ῥάπτω (ῥαφ-)ἐρράφην 
ῥέω (ῥεϝ-, ῥευ-/ῥυ(η)-)ἐρρύην 
ῥήγνυμι (ῥηγ-/ῥαγ-)ἐρράγηνἐρρήχθην
ῥίπτω (ῥιφ-)ἐρρίφηνἐρρίφθην
σπείρω (σπερ-/[σπορ-]/σπαρ-)ἐσπάρην 
στέλλω (στελ-/[στολ-]/σταλ-)ἐστάληνἐστάλθην
στρέφω (στρεφ-/στροφ-/στραφ-)ἐστράφηνἐστρέφθην
σφάζω (σφαγ-)ἐσφάγηνἐσφάχθην
σφάλλω (σφαλ-)ἐσφάληνἐσφάλθην (raro)
τάσσω (ταγ-)ἐτάγηνἐτάχθην
τήκω (τηκ-/τακ-)ἐτάκην 
τρέπω (τρεπ-/τροπ-/τραπ-)ἐτράπηνἐτρέφθην
τρέφω (θρεφ-/θροφ-/θραφ-)ἐτράφηνθρέφθην
τύπτω (τυπ-)ἐτύπηνἐτύφθην
φαίνω (φαν-/φην-)ἐφάνηνἐφάνθην
φθείρω (φθερ-/φθορ-/φθαρ-)ἐφθάρην 
χαίρω (χαρ(η)-)ἐχάρην 

Note

  • Si noti la deaspirazione di θ iniziale nell’aoristo forte ἐτάφην (θάπτω).
  • Si noti il mantenimento dell’aspirata iniziale nell’aoristo debole di τρέφω, ἐθρέφθην.

I principali verbi con aoristo passivo di significato attivo

ἄγαμαιἠγάσθην“mi stupii”
αἰδέομαι (-)ᾐδέσθην“mi vergognai”
ἀνάγομαι (-)ἀνήχθην“salpai”
ἀναμιμνήσκω (-)ἀνεμνήσθην“ricordai”
ἀπαλλάττομαι (-)ἀπηλλάγην“mi liberai”
ἀφανίζω (-)ἠφανίσθην“scomparvi”
βούλομαι (-)ἐβουλήθην“volli”
γεννάω (-)ἐγεννήθην“naqui”
γίγνομαι (-)ἐγενήθην“divenni”
δέομαι (-)ἐδεήθην“chiesi”
διαλέγω (B)
διαλέγομαι (-)
διελέχθην
διελέγην
“dialogai”, “conversai”
δύναμαι (-)ἐδυνήθην“potei”
ἔραμαι (-)ἠράσθην“mi innamorai”
ἥδομαι (-)ἥσθην“mi compiacqui”
θαυμάζω (-)ἐθαυμάσθην“mi stupii”
θυμόω (θυμο-)ἐθυμώθην“mi adirai”
κοιμάω (κοιμα-)ἐκοιμήθην“mi addormentai”
μαραίνομαι (-)ἐμαράνθην“marcii”
οἴομαι (-)ᾠήθην“pensai”
σῴζω (-)ἐσώθην“mi salvai”
φαίνω (-)ἐφάνην“apparvi”
φοβέω (-)ἐφοβήθην“mi spaventai”